Nu we hogere zomertemperaturen hebben, zien veel regio's wereldwijd een toename in de frequentie en intensiteit van dergelijke natuurrampen en Portugal is geen uitzondering.

In de afgelopen jaren heeft de opkomst van intense bosbranden geleid tot discussies over de vraag of deze steeds gewoner worden. Dit artikel onderzoekt het fenomeen van bosbranden in Portugal, gaat in op de factoren die eraan hebben bijgedragen en kijkt naar implicaties voor de toekomst.

Historische context van bosbranden in Portugal

Portugal wordt al eeuwen geteisterd door bosbranden, vooral tijdens de droge zomermaanden. De omvang en de ernst van deze branden zijn de afgelopen jaren echter duidelijk toegenomen. Volgens statistieken van het Portugese Instituut voor Natuurbehoud en Bossen(ICNF) waren er alleen al in 2022 meer dan 3.000 bosbranden, die duizenden hectaren bos en landbouwgrond verwoestten en veel plattelandsgemeenschappen bedreigden.

In 2024 werd Portugal geteisterd door een hevig bosbrandenseizoen, met alleen al in september meer dan 100 bosbranden, voornamelijk in het noorden en midden van het land. Deze branden resulteerden in de vernietiging van duizenden hectaren land, waarbij volgens sommige rapporten meer dan 147.000 hectaren werden getroffen. De branden waren vooral hevig tijdens een week midden september, toen in één week meer dan 110.000 hectare in vlammen opging. De situatie leidde tot het uitroepen van de noodtoestand in de zwaarst getroffen gebieden en tot de inzet van duizenden brandweerlieden, waarvan velen uit het buitenland kwamen.

Een van de meest catastrofale gebeurtenissen vond plaats in juni 2017, toen bosbranden in Midden-Portugal het leven eisten van meer dan 60 mensen in de regio Pedrogão Grande. De tragedie diende als een wake-up call en benadrukte de urgentie van het aanpakken en beperken van de risico's van bosbranden in het land.

De stijgende trend begrijpen

Een van de belangrijkste oorzaken van de toename van het aantal bosbranden is de opwarming van het wereldwijde klimaat. Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) heeft een verband gelegd tussen de stijgende temperaturen op aarde en een toename van de frequentie en intensiteit van extreme weersomstandigheden, waaronder droogte en hittegolven. In Portugal zijn de gemiddelde temperaturen sinds de 20e eeuw met ongeveer 1°C gestegen, wat heeft bijgedragen aan drogere omstandigheden en langere perioden zonder regen. Dit maakt bossen en vegetatie veel gevoeliger voor ontbranding.

Een ander aspect is de impact van veranderende neerslagpatronen. Klimaatmodellen voorspellen dat Zuid-Europa, inclusief Portugal, te maken zal krijgen met meer langdurige droge perioden gevolgd door intense regenval, wat kan leiden tot een snelle groei van de vegetatie gevolgd door kurkdroge omstandigheden. Deze cyclus kan een gunstige omgeving creëren voor bosbranden door een grotere hoeveelheid brandstof te produceren die uiteindelijk de branden voedt.

Praktijken voor landbeheer

Praktijken op het gebied van landbeheer hebben ook bijgedragen aan het toenemende aantal bosbranden. Na een periode van afnemende landbouw is er in veel landelijke gebieden in Portugal weer wild struikgewas ontstaan met dichte vegetatie op de verlaten akkers. Deze onbeheerde gebieden vergroten de hoeveelheid brandstof die beschikbaar is voor bosbranden aanzienlijk.

Bovendien heeft historisch wanbeheer, zoals het onvoldoende verwijderen van ondergroei en dode vegetatie of het niet goed onderhouden van brandgangen, de omstandigheden die bevorderlijk zijn voor bosbranden verergerd. De overgang van landbouw naar bos, gecombineerd met inadequaat landbeheer, draagt bij aan intensere bosbranden.

Verstedelijking en ontwikkeling van infrastructuur

Portugal is de afgelopen decennia ook getuige geweest van een aanzienlijke verstedelijking. Door de migratie van de bevolking naar stedelijke gebieden zijn plattelandsgebieden vaak verwaarloosd. Veel stedelijke ontwikkelingen liggen echter in de buurt van bossen, waardoor een gevaarlijke interface is ontstaan tussen menselijke bewoning en natuurlijke landschappen die rijp zijn geworden voor bosbranden.

De blootstelling van huizen en infrastructuur aan het risico op bosbranden is ook toegenomen door de uitbreiding naar risicogebieden, waardoor eigendommen en levens verloren zijn gegaan tijdens bosbranden. Daarnaast kan een ontoereikende infrastructuur voor brandbestrijding, vooral in afgelegen gebieden, de reactietijd vertragen en de verspreiding van vuur vergroten.

Sociaal-economische factoren

De sociaaleconomische structuur van Portugal maakt het beheer van bosbranden nog ingewikkelder. Veel plattelandsgebieden hebben te maken met economische uitdagingen, zoals een lage landbouwproductiviteit en beperkte werkgelegenheid, die een effectief landbeheer in de weg staan. Sommige bewoners hebben misschien niet de financiële middelen om te investeren in preventieve maatregelen of om zich aan te passen aan het veranderende klimaat, waardoor ze kwetsbaarder zijn voor de gevolgen van bosbranden.

Bosbranden leiden ook tot economische verliezen, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat waarbij verliezen door eerdere bosbranden toekomstige investeringen in landbeheer en brandpreventie belemmeren.

De gevolgen voor het milieu

De toename van het aantal natuurbranden heeft ernstige gevolgen voor het milieu. Bossen in Portugal zijn cruciaal voor de biodiversiteit en het vastleggen van koolstof. Terugkerende bosbranden kunnen leiden tot vernietiging van habitats, verlies van biodiversiteit en ernstige bodemaantasting. Alleen al de bosbranden van 2017 hebben geleid tot de vernietiging van uitgestrekte stukken habitat voor veel inheemse soorten.

Bovendien draagt de rook van bosbranden bij aan de luchtvervuiling, wat gezondheidsrisico's met zich meebrengt voor met name kwetsbare bevolkingsgroepen zoals ouderen en mensen met reeds bestaande gezondheidsproblemen. De verstoring van het ecosysteem kan ook bijdragen aan een verminderde kwaliteit en beschikbaarheid van water, waardoor zowel wilde dieren als mensen worden getroffen.

Mitigatiestrategieën

Portugal erkent de toenemende dreiging van bosbranden en heeft verschillende strategieën geïmplementeerd om het ontstaan ervan tegen te gaan en de gevolgen te verzachten:

1. Bosbeheer en brandpreventie: Dit omvat gecontroleerde verbrandingen en het rooien van vegetatie om de hoeveelheid brandstof te verminderen. Het PRR (Recovery and Resilience Plan) van de overheid wijst fondsen toe voor herbebossing en duurzame landbeheerpraktijken.

2. Betrokkenheid bij de gemeenschap: Het is van cruciaal belang lokale gemeenschappen voor te bereiden op het omgaan met brandrisico's en mensen te betrekken bij beheerspraktijken. Initiatieven vanuit de gemeenschap zijn effectief gebleken bij het creëren van brandgevoelige culturen en praktijken in risicogebieden.

3. 3. Investeren in infrastructuur: Het verbeteren van de brandbestrijdingsinfrastructuur en -technologie is essentieel om snel te kunnen reageren bij het uitbreken van bosbranden. Dit omvat brandbestrijdingsmiddelen vanuit de lucht, betere toegang tot afgelegen gebieden over de weg en de oprichting van getrainde brandbestrijdingsteams.

4. Klimaatactie: Hoewel het moeilijk is, gezien de omvang van het probleem, promoten regeringen over de hele wereld het verhaal dat alle naties moeten proberen de hoofdoorzaken van het opwarmende klimaat aan te pakken. Nationaal beleid gericht op het verminderen van de koolstofuitstoot wordt gezien als een manier om mogelijke voordelen op lange termijn te bieden, in een poging om het risico op bosbranden te verminderen en enkele andere klimaatproblemen aan te pakken. Het lijkt erop dat dit probleem verder gaat dan de opdracht van politici alleen en dat de hele kwestie misschien iets is waar wij allemaal, als individuen, meer over moeten nadenken?

Naar de toekomst kijken

Hoewel bosbranden al lange tijd deel uitmaken van het leven op het Portugese platteland, baren de toenemende frequentie en intensiteit van deze gebeurtenissen ons grote zorgen. Een samenloop van factoren, waaronder hetere en langere zomers, sociaaleconomische uitdagingen, veranderingen in landbeheer en verstedelijking, hebben ervoor gezorgd dat bosbranden steeds gewoner worden.

Alomvattende strategieën die zich richten op klimaatbestendigheid, betrokkenheid van de gemeenschap, effectief landbeheer en investeringen in brandbestrijdingsmiddelen zijn van het grootste belang om deze groeiende dreiging het hoofd te bieden. Als we er niet in slagen om de verergerende gevolgen van langere, hetere en daardoor drogere zomers in combinatie met inadequaat vegetatiebeheer aan te pakken, kan dit Portugal op het pad zetten van steeds verwoestender bosbranden. Dit heeft niet alleen gevolgen voor het milieu, maar ook voor mensenlevens en middelen van bestaan.

De strijd tegen bosbranden gaat niet alleen over het bestrijden van de vlammen, maar ook over het bevorderen van een duurzame en veerkrachtige toekomst.